Układ "1965"


Układ współrzędnych „1965” wprowadzony został do opracowań kartograficznych przeznaczonych dla potrzeb gospodarczych w roku 1968. Decyzja Prezydium Rządu z 1970 r. zobowiązywała do wymiany map wykonanych uprzednio w innych odwzorowaniach i układach współrzędnych (np. mapy topograficzne w skali 1:10 000 do roku 1970 opracowywane były w układzie współrzędnych „1942”) na mapy w układzie „1965” oraz wykonanie dla całego obszaru kraju prac kartograficznych umożliwiających udostępnienie map użytkownikom.
Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 2000 r. w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych układ „1965”, oraz lokalne układy współrzędnych mogą być stosowane do dnia 31 grudnia 2009 r.


Rys. 1. Podział układu „1965” na strefy.
Państwowy układ współrzędnych płaskich prostokątnych nie jest układem jednolitym. Posiada on 5 stref odwzorowawczych (rys. 1), przy czym:
• dla czterech odwzorowawczych przyjęto odwzorowanie quasi-stereograficzne (odwzorowanie płaszczyznowe ukośne, wiernokątne). Są to: strefa 1- obejmująca południowo-wschodnią część Polski; strefa 2- część północno- wschodnią; strefa 3- część północno-zachodnią; strefa 4- część południowo-zachodnią Polski. Każde odwzorowanie quasi-stereograficzne jako wiernokątne odwzorowanie płaszczyznowe elipsoidy definiuje się, określając położenie punktu głównego (punktu styczności płaszczyzny z powierzchnią elipsoidy) oraz skalę odwzorowania w tym punkcie, będącą równocześnie skalą podobieństwa odwzorowania. W strefach 1-4 układu „1965” przyjęto skalę w punkcie głównym mo = 0,9998, tzn. zniekształcenie odwzorowawcze w tym punkcie wynosiło z założenia – 20 cm/km.
• dla strefy 5 przyjęto odwzorowanie Gaussa-Krügera z 3-stopniowym pasem odwzorowawczym. Strefa 5 obejmuje byłe województwo katowickie w granicach sprzed reformy administracyjnej 1975 r.
W piątej strefie odwzorowawczej rzutowania dokonano na pobocznicę walca siecznego, zatem zniekształcenia zerowe występują wzdłuż dwóch południków. Między tymi południkami zniekształcenia przybierają wartości ujemne, na zewnątrz nich zaś dodatnie. Dane potrzebne do zdefiniowania odwzorowania stosowanego w każdej z 5 stref odwzorowawczych państwowego układu współrzędnych płaskich „1965” podano w tabeli 4.


Mapy sporządzone w państwowym układzie współrzędnych płaskich prostokątnych „1965” nie posiadają siatki kartograficznej. Sporządzone są one w prostokątnym podziale arkuszowym. Linie siatki współrzędnych płaskich prostokątnych prowadzonych w odstępach:
• dla mapy zasadniczej: Dy = 80 cm; Dx = 50 cm;
• dla map topograficznych w skali 1:10 000: Dy = 80 cm; Dx = 50 cm;
• dla map topograficznych w skali 1:25 000 i 1:50 000: Dy = 64 cm; Dx = 40 cm;
dzielą każdą strefę układu „1965” na tak zwane sekcje podziałowe. Linie podziałowe wyznaczające sekcje map są równoległe do osi x i osi y układu współrzędnych płaskich prostokątnych danej strefy. Początek podziału map na sekcje prostokątne pokrywa się z początkiem układu współrzędnych płaskich prostokątnych, przechodzącym przez punkt główny danej strefy odwzorowawczej.
Podstawą podziału na sekcje i systemu oznaczenia arkuszy mapy zasadniczej w skalach 1:5000, 1:2000, 1:1000 i 1:500 jest sekcja wielkoskalowej mapy topograficznej w skali 1:10 000.
Podstawą podziału na sekcje i systemu oznaczania arkuszy map topograficznych w skalach 1:50 000, 1:25 000, 1:10 000 jest sekcja mapy w skali 1 :100 000 o zasięgu terytorialnym Dy = 64 cm i Dx = 40 cm.
Podstawowym mankamentem układu współrzędnych „1965” jest brak możliwości sporządzania jednolitych i pełnowartościowych map obszaru całego kraju. Wynika to z faktu, że poza granicami stref odwzorowawczych błędy odwzorowawcze szybko rosną, a poza tym wzajemne skręcenie i przesunięcie układów uniemożliwia tworzenie jednolitych map obszaru całe Polski. Nawet dla obszarów znajdujących się na styku dwóch lub trzech stref zachodzi konieczność dublowania arkuszy. Powoduje to, że w układzie współrzędnych „1965” około 30% arkuszy map położonych na styku stref podlega dwu-, a czasem trzykrotnemu niezależnemu opracowaniu.